in de wolken

Om 9 uur in de ochtend is er voldoende parkeerruimte in De Wolvenhoek. Vrijwilligers in lichtblauwe windjacks nemen posities in op straathoeken, bij de basiliek, en voor de musea. De middenstand profiteert dit seizoen mee van de vijfhonderdste sterfdag van Jeroen Bosch: bakplaten met Bossche Bollen, mat beslagen van de koude, worden uit banketbakkersbusjes afgeleverd bij koffiepunten en lunchrooms. Bistro's en brasserieën bieden lunches aan voor 59 euro pp. Als je bordje leeg is, mag je het afgewassen bord, met Bosch prent, mee naar huis nemen.

Peter Thissen ( kunsthistoricus, museumdocent bij Boymans van Beuningen 'ja, wij hebben na het Prado de grootste Bosch collectie ter wereld in bezit') houdt een inleiding op al het moois wat wij straks gaan zien. Focus op de Hooiwagen, op Ecce Homo, en op de vele stress momentjes in de aanloop naar deze unieke "Jeroen is weer thuis" tentoonstelling. Brabo's en andere kunstliefhebbers, als ik zelf, vormen de hoofdmoot van het publiek. In het straatbeeld rond het museum toch ook opvallend veel andere nationaliteiten. Goede reclame voor de stad !

De Wonderlijke Klim naar de dakgoot van de St Jan is een prima uurtje voorpret. Een grote steiger van dertig meter hoog aan de zuidgevel, zestig bezoekers per uur beklimmen de steiger. Wij vormen een prettig groepje, een gezellig onder elkaar gevoel, hoog in de wolken. Met medehollanders, en met opvallend veel Bossenaren drentel ik over de noordzijde en over de zuidzijde van de kathedraal, en sta ik oog in oog met stenen handwerkslieden, duiveltjes, vogels en met muziekspelers. Prachtig.

De expositie zelf begint verpletterend met het Narrenschip. Het is het buitenblad van een drieluik, dat met de Dood en de Vrek en de Landloper als drie topstukken, uit het Louvre, uit Washington en uit Rotterdam, hier in Den Bosch bijeen is gebracht. De restauratie en de belichting maakt de vertoning van dit moois echt sprookjesachtig: sprekende kleuren, mystiek, vijf eeuwen oud, en met thema's waar ik als kleine jongen nog bang voor werd gemaakt. Eigenlijk lijkt er in de laatste vijftig jaar meer veranderd aan dat beeld, dan in de vijfhonderd jaar daarvoor.
Bezoekers verdringen zich voor De Hooiwagen. Het complete drieluik uit Madrid staat opgesteld in een glazen vitrine en is rondom te bezichtigen. Net als vele andere werken is aan de linkerzijde de hemel, het paradijs, het mooie afgebeeld, en centraal de mens temidden van zijn zeven hoofdzonden, die de stoet onherroepelijk naar het rechter paneel leidt, waar hel en verdoemenis hoogtij vieren. Waar het publiek vooral ten linkerzijde samen dromt, blijf ik mij langer aan de rechterzijde vergapen aan de fantasie van Jeroen waar hij in zijn leven allemaal tegen waarschuwde en waar hij bang voor was. In de presentaties neergezet als een filosoof en als een verteller met veel fantasie, lees ik hem meer als een hypochondere fatalist, die zich, met het familiekapitaal van zijn vrouw, kon mengen onder de elite van den Bosch en met zijn kunst goed in het pulletje viel van katholieke spaanse machthebbers in Europa rond 1500.
Na de eerste zaal verdunt het publiek zich wat en worden de topstukken afgewisseld met bewegende monitor impressies, tekeningen, boeken, en voorwerpen, die wat ruimte en reflectie bieden. Ik luister met mijn koptelefoon op naar de obligate kunstpraatjes, maar geniet nog meer van de opmerkingen en luipraatjes van medebezoekers die zich in de schilderijen verdrinken. Uit Wenen en Berlijn is een mooie partij spannende tekeningen en schetsen naar Den Bosch gekomen, aangevuld met een tot nu toe onbekend schetsboekvel "Hellelandschap" uit een particuliere collectie, maar die wel als echt echt is vastgesteld door de onderzoekscommissie ! Langzamerhand lukt het zelfs om met het blote oog atelierwerken en originelen van elkaar te onderscheiden. De authentieke topwerken zijn echt de mooiste, net zoals vorig jaar de late Rembrandts ook echt de allermooiste waren uit veel andere. Als ik bijna honderd werken verder ben, en de heiligen verering me bijna begint te vervelen, is daar nog een donkere hooggeplafoneerde zaal met de naam Het Einde der Tijden: uit buurland België komt het Laatste Oordeel lekker bij me binnen. De gerestaureerde vierluiken uit Venetië spatten in al hun somberheid, met roodbruine vlammen en met veel geweld van de houtpanelen. Ik houd het bescheiden met de persoonlijke nazorg en verwerking: een kort bezoekje aan de toeristenwinkel waar ooit het atelier van de schilder was, en een kopje koffie met een Bossche Bol bij Bakker De Heerlijkheid. De Zeven Hoofdzonden van het Christendom, de Islam beginselen, verre aziatische religies, atheisme en animisme vullen mijn gedachten op weg naar huis. In de Flevopolder komt zoals vaak alles samen. Marx en Aristoteles hebben gelijk. Godsdienst is opium van het volk, en ik moet deugdzaam leven : that's all !